کارکرد شبکه‌های اجتماعی در حوادث و بلایای طبیعی

 

حوادث و بلایای طبیعی جزئی جدانشدنی از زندگی در کره‌ی خاکی بوده و با وجود پیشرفت تکنولوژی و دانش بشری در زمینه ایمنی، تشخیص و پیشگیری این قبیل حوادث، هنوز هم یکی از بزرگ‌ترین تهدیدات برای انسان‌ها، حوادث و بلایای طبیعی یا همان قهر طبیعت است.

زلزله، سیل، بهمن، طوفان، سونامی، یخ‌بندان و … همگی بخشی از مخاطرات زندگی بشر امروزی هستند. ازآنجایی‌که حفظ حیات بشر یکی از والاترین اهداف تمام جوامع و حکومت‌هاست و هرآنچه بتواند به حفظ حیات بشری و کاهش آثار و آلام بلایای طبیعی کمک کند، ارزشمند و موردتوجه خواهد بود، لذا پرداختن به موضوع حوادث و بلایای طبیعی و تکنولوژی‌های نوین همواره یکی از اولویت‌های انسان‌هاست.

بخشی از تکنولوژی‌های نوین کارکردی فیزیکی در حوادث دارند و برخی از تکنولوژی‌ها کارکردی غیرفیزیکی، از جمله تکنولوژی‌های نوین که زندگی بشری را به احاطه‌ی خود درآورده است، شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی است.

با گسترش استفاده از شبکه‌های اجتماعی در میان عموم ملت، این شبکه‌ها به جزئی جدایی‌ناپذیر از زندگی انسان‌ها تبدیل شده است. اکثر انسان‌ها بسته به موقعیت و شرایط کاری‌شان روزانه چندین ساعت را به فعالیت در شبکه‌های اجتماعی مشغول هستند، بخش زیادی از اطلاعات و اخبار را از بستر شبکه‌های اجتماعی دریافت می‌کنند و نظرات و تجاربشان را در زمینه‌های مختلف در شبکه‌های اجتماعی با کاربران دیگر به اشتراک می‌گذارند.

اکنون که به اهمیت موضوع بلایای طبیعی و همچنین اهمیت شبکه‌های اجتماعی میان مردم در جوامع امروزی پی بردیم، می‌خواهیم بررسی کنیم که شبکه‌های اجتماعی قبل و بعد از وقوع بلایای طبیعی چه کارکردهای مفید یا مضری دارند.

اطلاع‌رسانی

نمونه‌ای از کارکرد شبکه‌های اجتماعی در حوادث و بلایای طبیعی اطلاع‌رسانی می‌باشد.

گوشی موبایل یکی از نزدیک‌ترین و دائمی‌ترین همراهان مردم در دنیای امروزی است، در دنیایی که مراجعه به روزنامه و سایت‌های خبری و یا تماشای اخبار تلویزیونی برای خیلی از افراد بندرت صورت می‌گیرد، بهترین و سریع‌ترین مسیر اطلاع‌رسانی اخبار فوری و مهم، شبکه‌های اجتماعی است، خبر وقوع سیل به دلیل بارش‌های ناگهانی، خبر وقوع طوفان یا ریزش بهمن و… در کسری از دقیقه در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده و تمامی کاربران را از وقوع این حوادث مطلع می‌سازد.

اینفلوئنسرهای کوهنوردی و موج‌سواری و گردشگری و… ، به‌عنوان یکی از منابع اطلاع‌رسانی قبل از سفر برای علاقه‌مندان به طبیعت و ورزش، با انتشار اخبار محدودیت‌ها و مخاطرات سفر به مناطق مختلف، نقش مهمی در آگاه‌سازی افراد دررابطه‌با مخاطرات طبیعی دارند.

کانال‌های تلگرامی که خبر، بارش برف سنگین و یخ‌بندان و وقوع سیلاب‌ها را منتشر می‌کنند، برای کاربری که اخبار هواشناسی تلویزیون را دنبال نمی‌کند و قصد سفر دارد، می‌تواند نجات‌بخش باشد.

آموزش‌ها

شبکه‌های اجتماعی یکی از بسترهای نامحدود و تقریبا رایگان برای آموزش موضوعات مختلف است، کاربرانی که در حوزه‌ای دارای علم و تجربه هستند، همواره این تجارب خود را با سایر کاربران به اشتراک می‌گذارند، نحوه‌ی رفتار به هنگام وقوع بهمن، اولین واکنش‌ها زمان وقوع زلزله، نحوه‌ی رانندگی در طوفان و یخ‌بندان، آموزش‌هایی هستند که به‌وفور در شبکه‌های اجتماعی توسط کاربران معمولی و اینفلوئنسرها یافت می‌شود.

بخش زیادی از آموزش‌هایی که نسل جدید کسب کرده‌اند از بستر شبکه‌هایی همچون یوتیوب بوده است. در فضای اینستاگرام مجموعه رفتارهایی که به هنگام وقوع برف و یخ‌بندان و رانندگی در هوای طوفانی و برفی باید انجام داد را می‌توان به‌راحتی فراگرفت. آموزش نحوه‌ی نجات و امداد به آسیب‌دیدگان، نحوه‌ی برپایی چادر و یا کمک‌های اولیه، همگی این آموزش‌های ارزشمند که در بزنگاه‌ها جان انسان‌ها را نجات می‌دهد، در شبکه‌های اجتماعی به‌وفور پیدا می‌شود.

کمک‌های خیرخواهانه و امدادی

قبل و بعد از وقوع مخاطرات طبیعی همواره گروهی از مردم تمایل به ارائه کمک‌های مالی و امدادی دارند.

ایجاد کامیونیتی و گروه‌های خیریه و امدادی اتفاقی رایج در بستر شبکه‌های اجتماعی  است، جمع‌آوری کمک‌های مالی برای زلزله‌زدگان، ارسال اقلام ضروری برای زلزله‌زده‌ها و آسیب‌دیدگان سیل، اعلام شماره‌حساب یا مکان‌هایی برای دریافت کمک‌های نقدی و غیرنقدی در فضای شبکه‌های اجتماعی، بسیج و سازماندهی نیروهای داوطلب حضور در مناطق آسیب‌دیده، همگی تجاربی هستند که در سال‌های اخیر و هم‌زمان با بروز حوادث طبیعی در بستر شبکه‌های اجتماعی اتفاق افتاده است. فروش نمادین و حراجی‌های خیرخواهانه جهت کمک به آسیب‌دیدگان بلایای طبیعی که در بستر شبکه‌های اجتماعی صورت می‌گیرد هم از نمونه‌های کارکرد شبکه‌های اجتماعی در مواقع بروز بحران در جوامع است.

دمیرال بازیکن تیم ملی ترکیه برای کمک به زلرله‌زدگان کشوری پیراهن امضا‌ شده‌ی رونالدو را توییتر خود به حراجی گذاشت، این توییت بیش از ده میلیون بار دیده شد.

حهت مشاهده‌ی توییت کلیک کنید.

افزایش آگاهی و سطح مطالبات

نمونه‌ای از کارکرد شبکه‌های اجتماعی در حوادث و بلایای طبیعی افزایش آگاهی و سطح مطالبات می‌باشد.

به دلیل نفوذ بالای شبکه‌های اجتماعی در میان عامه‌ی مردم، همواره اخبار و اطلاعاتی از حوادث و مخاطرات طبیعی به اطلاع کاربران شبکه‌های اجتماعی می‌رسد که هرگز این اخبار در رسانه‌های رسمی و دولتی به دلیل محدودیت‌های موجود، منتشر نمی‌شود. کاربران شبکه‌های اجتماعی وقتی ویرانی‌های حاصل از زلزله را بخشی از کشور خود مشاهده می‌کنند، تلنگری به آنها وارد می‌شود که آیا ایمنی ساختمانی که در آن سکونت دارند برای همچنین روزی در سطح قابل‌قبولی قرار دارد؟

آیا اگر اتفاق برای شهر و ساختمان ما بیفتد، آمادگی مقابله با آن را داریم؟ همه‌ی این تلنگرها در نهایت شاید منجر به این شود که سطح مطالبه‌گری مردم از دست‌اندرکاران ساخت و مهندسی ساختمان‌ها بالاتر رود، شاید منجر به مطالبه و رعایت استانداردهای ساخت‌و‌ساز شود.

مردمی که از اوضاع سیل و خسارت‌های آن توسط شبکه‌های اجتماعی باخبر می‌شوند، این مطالبه را از مسئولین شهری خواهند داشت که چرا مسیل‌های استانداردی برای شهر و محله‌شان تعبیه نشده است، شاید این مطالبه را از نهادهای ذی‌ربط و ستادهای بحران داشته باشند که چرا اطلاع‌رسانی از احتمال وقوع سیلاب را به‌درستی انجام نداده‌اند، شاید مطالباتشان در راستای ساخت یا عدم ساخت سدها از مسئولین کشور نتیجه‌بخش شود.

همگی اینها زمانی اتفاق خواهد افتاد که مردم با آسیب‌های واقعی و بدون سانسور مخاطرات طبیعی که معمولاً توسط رسانه‌های رسمی گزارش نمی‌شود، باخبر شوند و معمولا این باخبری، توسط شبکه‌های اجتماعی صورت می‌پذیرد.

زمانی که مردم نحوه‌ی امدادرسانی و توزیع اقلام کمکی و ضروری را در مناطق آسیب‌دیده از سیل و زلزله در شبکه‌های اجتماعی مشاهده می‌کنند، خلاها و کمبودها را بدون واسطه متوجه می‌شوند، کم‌کاری‌ها و کاستی‌های نهادهای مسئول را می‌بینند و اینها می‌تواند تلنگری به افکار‌ عمومی باشد تا مطالبه‌گر باشند، تا حقوق خود را بدانند و قبل از وقوع حادثه، مطالبات و خواسته‌های برحقشان را از نهادهای ذی‌ربط پیگیری کنند.

فراموش‌شدگانی که در نقاط دورافتاده در مناطق آسیب‌دیده قرار دارند و بندرت خبرنگار و دوربین و مسئولی به آنها مراجعه می‌کند، می‌توانند از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی برای رساندن صدا و ابراز مشکلات و کم‌وکاستی‌ها بهره‌مند شوند. روستایی دورافتاده در یک منطقه زلزله‌زده را در نظر بگیرید که هیچ رسانه‌ای سراغ آنها نرفته باشد، در صورت دسترسی به شبکه‌های اجتماعی می‌توانند کمبودها و نیازهایشان را به گوش تمام هم‌وطنانشان برسانند.

تلنگر به افکار عمومی جهان و کاربرانی که از حقایق موجود در جهان بی‌خبرند، انتشار تصاویر و فیلم‌هایی از زلزله‌ی سوریه و ترکیه در شبکه‌های اجتماعی و مقایسه امداد و کمک‌ها در دو کشور، به کاربران در سرتاسر جهان گوشزد می‌کند که جنگ و سطح پایین تعاملات یک کشور با دنیا چه اثرات ویرانگری برای یک کشور می‌تواند داشته باشد، تاحدی‌که ارسال کمک‌های بشردوستانه و اعزام امدادگران پس از حوادث و بلایای طبیعی هم به سوریه مقدور نباشد. کارکرد شبکه‌ی اجتماعی در این مقوله می‌تواند برانگیختن افکار عمومی جهانیان بر علیه جنگ و مطالبه‌ی صلح و آشتی باشد.

توییت کاربری که معتقد است زلزله انسانها را نمیکشد بلکه ضعف در ساخت و ساز و ساختمانها عامل مرگ انسانهاست، نمونه‌ای از مطالبه‌گری مردم در رابطه با رعایت استانداردهای ساخت و ساز

   

آسیب‌های شبکه‌های اجتماعی به هنگام وقوع مخاطرات طبیعی

در کنار فواید و کارکردهای مثبت شبکه‌های اجتماعی به هنگام وقوع حوادث و بلایای طبیعی، برخی آسیب‌ها هم وجود دارد، یکی از مهم‌ترین آسیب‌های موجود در شبکه‌های اجتماعی به هنگام وقوع مخاطرات طبیعی، انتشار شایعات و به‌اصطلاح دیس‌اینفورمیشن‌هاست.

برخی شایعات به قبل از وقوع حوادث مربوط می‌شود، مثلا افرادی که  اخباری مبنی بر پیش‌بینی زلزله در یک منطقه را منتشر می‌کنند، یا اطلاعات نادرستی را دررابطه‌با علت وقوع زلزله در یک منطقه پخش می‌کنند، سودجویانی که با اعلام شماره‌حساب‌هایی از احساسات عموم مردم سوءاستفاده کرده و مبالغی را از آن‌ها دریافت می‌کنند درحالی‌که این مبالغ را در اختیار آسیب‌دیدگان قرار نمی‌دهند، اخبار غیرمرتبط و غیرواقعی از مناطق آسیب‌دیده منتشر می‌کنند و یا با ایجاد رعب و وحشت، آرامش عموم مردم را از بین می‌برند،

افزایش سواد رسانه و شناسایی کاربران واقعی و معتبر، یکی از نیازهای کاربران شبکه‌های اجتماعی در همه‌ی زمینه‌ها بخصوص در هنگام وقوع مخاطرات طبیعی است.

ادعای زمین‌شناس هلندی در رابطه با پیش‌بینی زلزله ترکیه و سوریه

 

استفاده‌های خلاقانه از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی

پس از وقوع زلزله‌ی ویرانگر سال 2023 در ترکیه، بخش زیادی از این کشور تحت‌تأثیر خرابی‌های زمین‌لرزه قرار گرفت، گروه‌های امدادی و سازمان‌های مرتبط با کمک به آسیب‌دیدگان دچار شک و سردرگمی از ابعاد فاجعه شدند، درحالی‌که بخش زیادی از مردم زیر آوارها زنده مانده بودند، هنوز گروه‌های امدادی با تجهیزات کامل به محل وقوع زلزله نرسیده بودند، در همین زمان اتفاق منحصربه‌فرد و جالبی در بستر شبکه‌های اجتماعی ترکیه در حال تولد بود.

برای اولین‌بار در تاریخ شبکه‌های اجتماعی، مصدومان و افرادی که در زیر آوارها زنده بودند، آدرس و محل تقریبی جایی که در آن حبس شده بودند را در توییتر و اینستاگرام منتشر کردند، بلافاصله سایر کاربران با ریتوییت و استوری کردن این قبیل محتواها باعث دیده‌شدن درخواست کمک حبس‌شدگان در زیر آوارهای زلزله شدند، شبکه‌های اجتماعی بخصوص توییتر و اینستاگرام یکی  از مهم‌ترین منابع خبری گروه‌های امدادی در روزهای اولیه این فاجعه در ترکیه بودند و تعداد زیادی از طریق شبکه‌های اجتماعی و این مسیر خلاقانه‌ی درخواست کمک، توانستند نجات پیدا کنند.

کدام یک از آنهایی که با کمک شبکه‌های اجتماعی از زیر آوار ویرانگر زلزله نجات پیدا کردند، روزی حتی به فکرشان هم خطور می‌کرد که این اپلیکیشن و این گوشی هوشمندی که در دستشان هست، مسیر نجات از مرگ را برایشان هموار خواهد کرد؟

ترویج اخلاق و ارزش‌های انسانی

زمین‌لرزه‌ای ویرانگر به قدرت 7.8 ریشتر بخش زیادی از سرزمین ترکیه را در ساعتی از بامداد که همه خواب بودند می‌لرزاند، دوربین‌های بیمارستانی در یکی از شهرها، پرستارانی را نشان می‌دهد که بجای فرار و نجات جان خودشان، کودکان را از تخت‌های بیمارستان به آغوش گرفته و از آنها محافظت می‌کنند، پرستارانی را نشان می‌دهد که خود را سپر تخت‌های بخش مراقبت ویژه از نوزادان می‌کنند، در کوتاه‌ترین زمان، تصاویر این فداکاری و از خودگذشتگی در سرتاسر شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود.

بارانی از کامنت‌های سرشار از عشق و امید در فضای شبکه‌های اجتماعی جاری می‌شود، در دنیایی که بی‌رحمی و جنگ روز‌به‌روز امیدها را برای بقای ارزش‌های انسانی، کم‌رنگ می‌کند، دیدن این صحنه‌ها در شبکه‌های اجتماعی، روح تازه‌ای به کالبد بی‌جان امید و اخلاق و ارزش‌های انسانی می‌دمد. این نوید را می‌دهد که هنوز برای زنده‌ماندن و جنگیدن، دلایل امید‌بخشی وجود دارد.

این‌قدرت شبکه‌های اجتماعی است که ارزش‌هایی را که انسان‌‌هایی برگزیده در گوشه‌ای از این جهان با چنگ‌ودندان زنده نگه ‌داشته‌اند، در کسری از ثانیه به تمام جهان مخابره کند و امید را در رگ انسان‌ها تزریق کند.

امدادگری که خود را ساعتها بعد از زمین‌لرزه به زیر خروارها بتن رسانده و به نزدیکی یکی از گرفتارشدگان در زیر آوار رسیده و از مکالمه‌ی سرشار از عشق و امیدش با آن شخص را با تلفن همراه خود ثبت کرده و در شبکه‌های اجتماعی منتشر کرده است، در زنده نگه داشتن ارزش‌های انسانی کارکردی بسیار والا دارد.

این مکالمه‌ی چند ثانیه‌ای میلیونها بار در سرتاسر جهان به زبانهای مختلف بازنشر می‌شود، تلنگری به کاربران شبکه‌های اجتماعی می‌زند و یادآوری می‌کند که برخلاف رویه‌های رایج زندگی دنیای امروزی هم می‌شود زندگی کرد، یادآوری می‌کند حتی وقتی که زیر آوار مانده‌ای و هر لحظه منتظر پایان زندگی هستی، امید به سراغت خواهد آمد و دری به رویت گشوده خواهد شد.

مشاهده‌ی همدردی و همبستگی ملی و جهانی پس از حوادث و بلایای طبیعی، در شبکه‌های اجتماعی، به کاربران تلنگر می‌زند که می‌شود بدون جنگ و درگیری و با مسالمت کنار یکدیگر زندگی کرد، وقتی کاربران شبکه‌های اجتماعی تصاویری را می‌بینند که امدادگران کشورهایی که سال‌های درازی را در حال جنگ با یکدیگر بوده‌اند، اکنون برای هدفی مشترک و مقدس دوشادوش همدیگر در تکاپو هستند، به این فکر فرومی‌روند که انسان‌ها وقتی می‌توانند برای نجات جان یک نفر به این میزان همدل باشند، چرا در جنگ با یکدیگر هزاران نفر کشته می‌دهند؟

کاربران شبکه‌های اجتماعی حتما تصاویر هواپیماهای حامل اقلام ضروری و داروهای ارسالی از ایران و اسرائیل را شانه‌به‌شانه‌ی هم در ترکیه دیده‌اید، تصاویر امدادگران یونانی در میان آوارهای ترکیه را بارها در شبکه‌های اجتماعی مشاهده کرده‌اند، تصاویر بازگشایی مرز بین ارمنستان و ترکیه برای عبور کامیون‌های حامل اقلام امدادی را پس از ده‌ها سال تماشا کرده‌اند، همکاری امدادگران صربستان و کوزوو را در کنار هم برای نجات جان کودک ترکیه‌ای بارها دیده‌اند، همه‌ی اینها هزاران بار در شبکه‌های اجتماعی بازنشر شده‌اند، دیدن و بازنشر شدن این تصاویر نمی‌تواند بی‌اثر باشد، شاید همین همدلی و انسان‌دوستی که در فضای شبکه‌های اجتماعی نشر پیدا می‌کند، در دنیای واقعی هم اثرات مثبتی ایجاد کند.

شبکه‌های اجتماعی در کنار آسیب‌ها و مشکلاتی که برای بشریت ایجاد کرده، از قبیل کم‌تحرکی، پخش دیس‌اینوفرمیشن‌ها و فیک‌نیوزها یا زیاده‌روی در پرسه‌زدن‌های بی‌هدف در شبکه‌های اجتماعی، کارکردهای مثبت و منحصربه‌فردی را نیز به بشریت هدیه داده است. با افزایش سواد و بلوغ رسانه‌ای می‌توان از ظرفیت‌های مثبت این شبکه‌ها بهره‌مند شد.

پرستاری که به هنگام وقوع زلزله در ترکیه جانش را برای نجات کودکان بستری در بیمارستان به خطر انداخت.

   

گوش سپاری شبکه های اجتماعی

در صورتی که علاقمند به مطالب گوش‌سپاری شبکه های اجتماعی، پایش شبکه‌های اجتماعی، رصد فضای مجازی و رصد شبکه‌های اجتماعی هستید، می‌توانید مطالب مرتبط با رصد شبکه‌های اجتماعی از قبیل رصد و پایش توییتر، رصد و پایش اینستاگرام و رصد تلگرام را در وب سایت www.8tag.ir مشاهده و مطالعه بفرمایید.

سامانه هشتگ ابزاری برای پایش شبکه‌های اجتماعی از قبیل توییتر و اینستاگرام و تلگرام و روزنامه‌ها و خبرگزاری‌هاست، فعالین رسانه برای رصد فضای مجازی می‌توانند از این ابزار بهره‌مند شوند و با استفاده از این سامانه نیازهای خود در رابطه با رصد شبکه های اجتماعی و پایش فضای مجازی را برطرف سازند.

جمع آوری، ذخیره سازی، جستجو، استخراج اطلاعات و کسب دانش از میان این حجم عظیم اطلاعات نیازمند ابزارهای هوشمند خاص منظوره است. سامانه رصد فضای مجازی هشتگ به آدرس payesh.8tag.ir اخبار، نظرات و مطالب منتشر شده در فضای مجازی را با دقت موشکافی کرده و براساس کلمات کلیدی تعریف شده، خدمات اطلاع رسانی و تحلیل را در قالب یک داشبورد اطلاعاتی به کاربران سامانه ارائه میکند.

سامانه رصد و پایش شبکه های اجتماعی هشتگ که محصولی از شرکت مشاوران هماپلاس می‌باشد، می تواند به عنوان ابزاری قوی در اختیار مدیران و صاحبان برندها قرار بگیرد تا بتوانند محیط پیرامون کسب و کار و سازمان خود را در رسانه ها رصد و پایش کنند. گوش سپاری اجتماعی یکی از ضروریات اصول مدیریتی در جهان امروزی محسوب می شود، برندها و سازمان هایی که نسبت به رصد شبکه های اجتماعی و پایش توییتر و اینستاگرام و تلگرام بی تفاوت هستند و هیچ تسلطی برای شبکه های اجتماعی ایران ندارند، قطعا در زمان بروز بحران نمی توانند راه حل مناسبی اتخاذ کنند. جهت آشنایی با خدمات سامانه هشتگ می توانید این بخش را مطالعه بفرمایید.